Ogólnopolskie forum MISH

Tomasz Ewertowski

Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa

Realizm: niedokończony projekt

Przedmiotem wspólnego namysłu chcemy uczynić kategorię realizmu w literaturze i sztuce, realizmu przemyślanego na nowo i wyzwolonego z tradycyjnych interpretacji.

Pojęcie realizmu przez wielu badaczy i twórców utożsamione zostało z XIX-wieczną szkołą wielkich realistów i ich późniejszych epigonów. To, co „realistyczne” przeciwstawione zostało „fantastycznemu”, ograniczone do funkcji konwencjonalnej mimesis. Realizm wartościowany był negatywnie również w zestawieniu z dwoma dominującymi w ostatnim stuleciu formacjami społeczno-kulturowymi: modernizmem i postmodernizmem, przedstawiany jako przeciwieństwo samoświadomych praktyk literatury i sztuki modernistycznej i postmodernistycznej. Realizm w tej opozycji ewokowany jest za pomocą pojęć biernego kopiowania i odbijania, podporządkowanego zewnętrznej rzeczywistości.

Rozważenie dialektycznej triady realizm – modernizm – postmodernizm jako etapów procesu historycznego, nie tylko jako wyznaczników stylistycznych, ale określeń kultury, jej logiki jako całości, pozwala połączyć w tej trajektorii realizm z podbojem kulturalnej, ideologicznej i narracyjnej sfery przez nową klasę lub grupę. Ten „moment realizmu” wprowadza nowe doświadczenie do głównego nurtu kultury: realizm określa sytuację jednostek, których „kod ograniczony” staje się, przez wprowadzenie nowego typu rozumienia i przedstawiania rzeczywistości, „kodem uniwersalnym”.

Taka interpretacja pojęcia realizmu zbliża się do rozumienia go jako praktyki aktualnego wyrażania rzeczywistości, światopoglądowej postawy zbliżenia do realności, języka doświadczenia teraźniejszości, chwytającego nową rzeczywistość in statu nascendi. „Wszyscy pisarze myślą, że są realistami” – pisał w jednym ze swoich szkiców Alain Robbe-Grillet – realizmem zawsze jest to, co nowa szkoła próbuje wnieść przeciwko starej. Kiedy bowiem uznane sposoby mówienia stają się jedynie bezduszną receptą, akademizmem z gronem epigonów, pojawiają się od razu apele powrotu do rzeczywistości, którą wyrazić mają nowe formy przedstawiania. Odkrycie rzeczywistości tylko kontynuuje pochód naprzód i porzucenie zużytego języka. Nie chodzi więc o to, żeby „robić lepiej”, ale by odkryć nieznane dotychczas sposoby wyrażania.

Wznowienie dyskusji o realizmie wydaje się szczególnie cenne w kontekście literatury i sztuki powojennej, przeformułowanie tej kategorii pozwala równocześnie na poszukiwania owych „momentów realizmu” na przestrzeni całej historii kultury.

Czy realizm musi zostać rozpoznany w swoim czasie, by być realizmem, czy też jego identyfikacja może być efektem „niewczesnych rozważań”, późniejszych klasyfikacji? Co odróżnia realizm od konwencji i „efektu realności” rozumianego jako zespół chwytów uwierzytelniających? Czy i w jaki sposób „efekt realności” może być uwikłany klasowo? Jeżeli realizm ma być probierzem i porte parole pokoleniowego doświadczenia, co z grupami z tego doświadczenia wykluczonymi? Co było i jest uzasadnieniem realizmu, co decydowało o aktualności i realności konkretnych modusów mówienia o świecie na przestrzeni dziejów? Jak definiować związki realizmu z emancypacją? Czym jest realizm w perspektywie doświadczenia Holocaustu i czy możemy mówić o realizmie traumatycznego doświadczenia? Jak zmienia się efekt realizmu po zwrocie performatywnym w kulturze od końca lat sześćdziesiątych?

Poddając pod rozwagę powyższe kwestie, chcemy otworzyć dyskusję o realizmie i możliwościach jego redefinicji. Równocześnie jesteśmy otwarci na nowe propozycje i perspektywy interpretacji.

Konferencja odbędzie się w ostatnim tygodniu października 2009 roku w Krakowie. Opiekunem naukowym konferencji jest prof. dr hab. Małgorzata Sugiera. Organizatorami konferencji są Wydział Polonistyki UJ, Wydział Historyczny UJ oraz Stowarzyszenie Podczerwień. Do udziału zapraszamy wszystkich zainteresowanych tematem pracowników naukowych i doktorantów, a także studentów kierunków humanistycznych wyższych lat studiów.

Czas wystąpienia nie powinien przekraczać 20 minut.

Osoby zainteresowane uczestnictwem prosimy o przysyłanie abstraktów wystąpień (do 2 stron A4) na adres e-mail [link widoczny dla zalogowanych] do 30. września 2009 roku. Wszelkich dodatkowych informacji udzielamy także pod tym adresem.